تأثیر آتش سوزی بر گروه های عملکردی گیاهان (plant functional types )، در دو اقلیم خشک( بزنگان) و نیمه خشک( جوزک)

مراتع اکوسیستم های نیمه طبیعی و برخوردار از تنوع گونه ای گیاهی بالایی هستند. بطور سنتی، از گونه های شاخص برای مطالعه تکامل گیاهی، پویایی پوشش گیاهی و پاسخ های پوشش گیاهی به مدیریت و تخریب استفاده می شود. امّا اخیرا مشخص شده است که گروههای عملکردی گیاهی کارآیی بیشتری برای برای تعیین شدت تخریب در اکوسیستم ها دارد. در این مطالعه، اثر آتش سوزی طبیعی بر تنوع زیستی، صفات گیاهی و گروه های عملکردی گیاهی (pft) در یک مرتع خشک (بزنگان، خراسان رضوی) و یک مرتع نیمه خشک (جوزک، خراسان شمالی) بررسی شد. هر دو مرتع در سال 1383 دچار آتش سوزی شده بودند و اندازه گیری ها پس از 6 سال (1389) انجام شد. تنوع گونه ای، یکنواختی و غنا، بااستفاده از داده های فروانی حاصل از اندازه گیری های صحرایی تعیین شد. به منظور بررسی تغییرات حاصل شده در صفات گیاهی در اثر آتش سوزی، 24 صفت فیزیولوژیک و مورفولوژیک انتخاب و برای هر گونه گیاهی اندازه گیری شد. برای تعیین اثر آتش سوزی بر گروه های عملکردی گیاهی در هر اقلیم، گونه های گیاهی با استفاده از نرم افزار twinspan خوشه بندی شدند و گروه های عملکردی منعکس کننده اثر آتش سوزی در هر اقلیم تعیین گردیدند، به منظور تعیین متغیرهایی که قدرت تفکیک کنندگی بهتری برای تعیین pft ها داشته اند، آنالیز تابع تشخیص انجام گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، در رویشگاه نیمه خشک آتش سوزی باعث افزایش هر سه پارامتر غنا، یکنواختی و تنوع شد. در رویشگاه خشک آتش سوزی باعث افزایش غنا گردید ولی یکنواختی کاهش یافت، از اینرو در این رویشگاه تنوع گونه ای مناطق شاهد و آتش سوزی شده تفاوت معناداری نداشت. نتایج بررسی صفات نشان داد در مرتع خشک آتش سوزی باعث کاهش فراوانی شکل زیستی کاموفیت و فرم های رویشی بوته ای و گندمیان یک ساله و افزایش گونه های چندساله شد. در مرتع نیمه خشک، آتش باعث کاهش معنادار همی کریپتوفیت ها، گیاهان بوته ای و گندمیان چندساله و افزایش پهن برگان علفی یک ساله شد. از نظر سیکل زندگی، آتش باعث افزایش یک ساله ها و کاهش چندساله ها شد. آتش سوزی روی صفات مربوط به بذر و برگ، ارتفاع گیاه و وزن تر به خشک در هیچ یک از دو اقلیم مورد بررسی اثر معناداری نداشت. در بررسی نتایج تعیین گروه های عملکردی گیاهی، گونه های گیاهی در منطقه بزنگان (اقلیم خشک) در سه گروه عملکردی (pft) قرار گرفتند که تنها یک گروه عملکردی مقاوم به آتش مشخص شد که شامل تروفیت ها و ژئوفیت ها با محتوای رطوبتی بالا بود. گونه های گیاهی در منطقه جوزک (مرتع نیمه خشک) در پنج گروه عملکردی (pft) مجزا تفکیک شدند که در اینجا نیز تنها یک گروه عملکردی مقاوم به آتش سوزی مشخص شد که عبارت بود از گیاهان چندساله با محتوای رطوبت پایین که تولیدمثل رویشی در آن ها با ریزوم صورت گرفته و وزن و اندازه بذر متوسطی دارند. نتیجه گیری: در مرتع خشک صفات مرتبط با شکل زیستی و محتوی ماده خشک ولی در مرتع نیمه خشک صفات مرتبط با بذر، سیکل زیستی و شیوه تکثیر بیشترین ارتباط را با آتش سوزی داشتند. در مرتع خشک، آتش سوزی سبب افزایش گیاهان یکساله و کمزی (تروفیت و افمرال) شد، اما در مرتع نیمه خشک آتش سوزی باعث افزایش تعداد گیاهان چندساله، پاجوش دار و ریزوم دار گردید. از اینرو، آتش سوزی تجویز شده برای مرتع نیمه خشک جوزک مفید است زیرا باعث افزایش تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم می شود. درمقابل در مرتع خشک بزنگان باید از آتش سوزی جلوگیری شود زیرا باعث ناپایداری اکوسیستم می شود.